De vervreemding tussen beide kerken heeft zich in drie fasen voltrokken:
De twintigste eeuw was een eeuw van utopieën, zegt Eric Hobsbawm. De Russische revolutie in 1917 was het begin van één ervan. Het geloof in een democratie als die van de VS en de EU is er een andere. De perestroika van Gorbatsjov heeft de einde gemaakt aan de eerste en een puinhoop achtergelaten. Dit betekende allesbehalve het einde van de geschiedenis, zoals Fukuyama beweerde. Ook de utopie van een democratisch bestel dat de hele wereld wil veroveren zal de proef van de eenentwintigste eeuw moeten doorstaan.
Over die eerste utopie en de vergelijking ervan met het Nazisme heeft Slavoj Zizek het. Dit naar aanleiding van een motie van een aantal conservatieve europarlementariërs om naast het gebruik van de Nazi-symbolen ook dat van de symbolen van de Sovjet-Unie (hamer en sikkel, rode ster) voortaan te verbieden. Men kan zich inderdaad afvragen waarom Heidegger zijn nazi-sympathieën worden aangewreven, maar Brecht of Lukacz hun sympathie voor het communisme niet.
Het probleem is niet enkel van theologisch-dogmatische aard, integendeel: op de eerste plaats speelden historische en psychologische factoren een rol.
Er is geen datum te plakken op die breuk tussen beide kerken. Het gaat om een progressieve vervreemding, die gepaard ging met een progressieve groei van de macht van de paus. De uitbreiding van het gezag van de paus over bisschoppen en gelovigen, vooral vanaf de 11e eeuw gepropageerd door de hervorming van de kerk, was voor de Byzantijnen duidelijk in tegenspraak met hun vertrouwde traditie. Het werd hoe langer hoe klaarder dat er een nieuw, ditmaal Latijns, rooms-katholiek paradigma in de maak was naast het oecumenisch-hellenistische, waarvan Byzantium de erfgenaam was.
Enkele belangrijke factoren, die de vervreemding in de hand hebben gewerkt, zijn:
Een paar dagen geleden kwam het bericht dat Aslan Maskhadov, de president van Tsjetsjenië, was vermoord. Misschien heb je daarbij even gedacht aan Massoud, de leider van het verzet in Aghanistan voor de Amerikanen er de Taliban van de macht verdreven. Beiden waren blijkbaar gematigde mensen, die een democratische oplossing voorstonden van het conflict in hun respectievelijke landen. Wat is er daar bezig in het verre Oost-Europa? Zit Poetin daar voor iets tussen? André Glucksmann, filosoof, denkt er het zijne van.
Maar de discussies gaan verder, vooral nu direct rond de persoon van Jezus Christus: hoe verhouden zich in Hem het goddelijke en menselijke wezen? Dit probleem vermengt zich met een politiekkerkelijk probleem, een machtsstrijd tussen het patriarchaat van Constantinopel en dat van Alexandrië, met op de achtergrond een rivaliteit tussen de theologische scholen van Alexandrië en Antiochië.
De Alexandrijnse school opteerde voor de totale eenheid en Godheid van de persoon van Christus; zijn menselijke natuur gaat zozeer schuil achter de goddelijke dat hij in feite slechts één natuur had, de goddelijke (Mono-physitisme). En Maria werd genoemd “Theotokos”, de moeder van God.
De patriarch van Constantinopel daarentegen, Nestorius, en de Antiocheense school hielden vast aan het onderscheid tussen goddelijke en menselijke natuur in Jezus Christus.
De bevrijding van de Italiaanse journaliste Guiliana Sgrena van “Il Manifesto” en de dood van de geheimagent Nicola Calipari hebben het land van Berlusconi weer zwaar op de proef gesteld. En bondgenootschappen gesmeed, die vroeger als onnatuurlijk zouden zijn bestempeld. Getuige het artikel van Loris Campetti, hoofdredacteur van de krant: “Er komen harde tijden”.
Moshe Lewin, professor emeritus van de Universiteit van Pennsylvania (VS) schreef een moeilijk maar blijkbaar heel interessant boek over de Sovjet-Unie. Het zal heel wat vrienden en vijanden van de gewezen supermacht in het harnas van de discussie jagen. Hij betoogt dat de Sovjet-Unie niet mag gezien worden als een ongelukkige overgang tussen het pre-revolutionaire Rusland en het huidige. Het sovjet-systeem heeft de hele samenleving van Rusland in al zijn aspecten beïnvloed, onderste boven gekeerd, veranderd. Neem alleen al maar de urbanisatie, die niet meer weg te denken is. Voor kenners en geïnteresseerden wellicht een must!
Het gevolg van deze verandering: in het begin van de vierde eeuw zal een strijd om de
Waaruit bestaat die volledige verandering, die zo zware gevolgen zal hebben?
Vanaf juni 2005 kunnen de bibliofielen hun geluk niet meer op, want dan start de mogelijkheid om op het net boeken te lezen uit de belangrijkste bibliotheken van de VS, later gevolgd door andere. Google is aan zijn zoveelste stunt toe. Het gaat hier natuurlijk om boeken die tot het publiek domein behoren, waar dus geen auteursrechten meer van toepassing op zijn. Meer hierover in dit artikel van “Le monde“, dat tevens de mogelijkheid biedt om een voorstelling, in het Engels, van het project te bekijken.
Uit de discussie over de verhouding geloof-wetenschap blijkt dat de meeste mensen, die resoluut kiezen voor het geloof en de wetenschap verwerpen, van wetenschap zo goed als niets afweten. Hoe meer men zich met wetenschap bezighoudt, beweert Helen Pearson, des te meer vertrouwen heeft men in de resultaten ervan. De grote moeilijkheid is: hoe breng je die interesse voor wetenschap de mensen bij? In kwesties zoals bv. het stamcellenonderzoek laat men zich meestal leiden door morele overwegingen over het vernielen van menselijke embryo’s en niet door kennis van de techniek, die daarbij wordt aangewend. Of is het kiezen voor wetenschap ook een vorm van geloof?
Hier heeft zich de meest ingrijpende en voor de toekomst belangrijkste verandering voorgedaan: de overgang van het joodschristelijke denken over Jezus van Nazareth naar het hellenistische denken over Jezus Christus .
Origines, theoloog uit het egyptische Alexandrië van de derde eeuw na Christus, is de auteur van de eerste systematische, wetenschappelijke theologie (
